Wat leren we van het huidige afstandsonderwijs, waartoe we gedwongen worden door de corona-crisis? In mei deed ik, in opdracht, een onderzoek naar e-learning in het vo en mbo, waarbij ik die vraag in gedachten hield. Ik sprak daarvoor met docenten, directieleden en onderwijsontwikkelaars uit het mbo, vmbo en havo/vwo.
In dit artikel deel ik een aantal bevindingen.
Digitale infrastructuur levert voorsprong
Het opstarten van afstandsonderwijs was geen sinecure. Scholen werden als
het ware in het diepe geworpen en de ene school had er meer moeite mee dan de
andere school. Dat is te wijten aan de al dan reeds beschikbare digitale
infrastructuur. Een aantal scholen hadden deze al ingericht en konden daardoor
gauw gebruik maken van zaken zoals:
- De i-coach. Een aantal scholen had per team een i-coach. Vaak een docent die als digitale expert zijn/haar collega’s kon ondersteunen met vragen rondom leren met digitale hulpmiddelen. De i-coach bleek ook een sparpartner en adviseur voor de directie aangaande de vraag: ‘hoe gaan we dit aanpakken?’;
- Office 365/Teams. Een aantal scholen werkte al met Office 365 of hadden op zijn minst Teams op de laptop geïnstalleerd. Daardoor waren online lessen en videobellen snel te realiseren;
- Digitale methodes van de uitgeverij. Overigens hebben de meeste educatieve uitgeverijen na de lock-down meteen digitaal materiaal ter beschikking gesteld;
- Digitale leeromgeving voor de monitoring van de voortgang, het communiceren van de leerroute enzovoort.
Sommige scholen kozen, al voor het besluit van het kabinet om de scholen te sluiten, ervoor om het onderwijs op afstand in te richten. Deze scholen begonnen dan ook snel met afstandsonderwijs, terwijl anderen eerst even tijd namen om te kijken hoe het zich zou ontwikkelen.
In deze eerste periode ontstonden veel online fora en er werden webinars aangeboden om ervaringen over afstandsonderwijs te delen. Ook de site van kennisnet https://www.lesopafstand.nl/ werd veel gebruikt. Er was een grote behoefte aan kennisdeling.
Strakke lessen, kleine groepen
Voor de lessen werd meestal gebruik gemaakt van het communicatieplatform
Teams. Voor de meeste docenten betekende dat ‘learning on the job’. Er werd geëxperimenteerd
met groepsgrootte. Werken met een grote groep bleek niet effectief, maar kleine
groepen vroegen weer erg veel tijd. Ook de praktische zaken rondom Teams moesten
vaak worden uitgezocht (hoe maak je een uitnodiging, hoe deel ik mijn scherm,
hoe werkt de mute-functie?). Deze leer-fase was veelal relatief kort.
De ervaring van veel docenten was dat je de lessen heel goed
moet opbouwen. Het voorbereiden van de online lessen kostte dan ook veel tijd.
Vervolgens moesten die lessen zeer strak verlopen, want de aandacht verslapt
gauw van achter het scherm. ‘Live’ voor de klas ziet een docent al gauw wanneer
de spanningsboog korter wordt, maar online is dat moeilijker op te merken.
Het aantal contactmomenten was wel veel minder. Er werd dus ook veel van de leerling/student zelf gevraagd. Sommige docenten maakten daarom gebruik van ‘flipping the classroom’. Bijvoorbeeld door uitleg uit te werken en die van tevoren op te sturen naar de leerlingen/studenten.
Nieuwe vorm van
toetsing, uitdaging voor mbo
Sommige scholen lieten de toetsen los en gingen over op het toetsen van
ingeleverd werk. Eigenlijk werd het leerproces daarmee getoetst en gevolgd.
Soms werden formatieve toetsen in Forms aangeboden.
Voor het summatieve toetswerk werd soms proctoring
ingezet, werden andere vormen van toetsing bedacht of werden leerlingen in
kleine groepjes naar school gehaald wanneer dat mocht. De meeste scholen gaven
aan dat de examinering van de praktijk wel lastig is. Dat geldt dan met name in
het mbo.
Nieuwe vorm van toetsing, uitdaging voor mbo
Sommige scholen lieten de toetsen los en gingen over op het toetsen van ingeleverd werk. Eigenlijk werd het leerproces daarmee getoetst en gevolgd. Soms werden formatieve toetsen in Forms aangeboden. Voor het summatieve toetswerk werd soms proctoring ingezet, werden andere vormen van toetsing bedacht of werden leerlingen in kleine groepjes naar school gehaald wanneer dat mocht. De meeste scholen gaven aan dat de examinering van de praktijk wel lastig is. Dat geldt dan met name in het mbo.
Lager rendement, maar niet voor iedereen
Docenten kijken over het algemeen met trots (en terecht) terug op het afstandsleren. Ze vinden dat ze het snel en voortvarend hebben opgepakt en dat we als vakgroep met elkaar iets nieuws hebben geleerd. Maar ze zien ook wel de beperkingen van dit afstandsonderwijs. Het rendement lag ondanks de vele inspanningen lager dan in de reguliere lessituatie. Er zijn ook enkele leerlingen opgemerkt voor wie het afstandsonderwijs wel heel goed werkte. Zij profiteerden van minder reistijd, geen geklier van andere leerlingen, werken in eigen tempo. Soms kregen de docenten een leerzaam kijkje in de thuissituatie van de leerling. Dat helpt soms wel voor een beter begrip.
Nieuwe vraagstukken doemen op
Gaandeweg het afstandsleren doemden zich ook een aantal vraagstukken op
zoals:
- Hoe zorg je dat alle leerlingen aanwezig zijn;
- Je hebt zeer beperkte tijd met je leerlingen/studenten. Hoe richt je de lessen efficiënt in;
- Hoe doen we het met toetsen en examinering;
- Welke werkvormen kun je gebruiken en hoe werkt online didactiek;
- Hoe kun je je lessen digitaliseren en hoe kun je ervoor zorgen dat je materiaal hebt voor Flipping the Classroom;
- Hoe kun je online differentiëren?
En nu?
In de ervaringen die zijn opgedaan met afstandsonderwijs ligt een mooie
kans. Niet alle lessen hoeven meer op de school in de klas te worden gegeven,
maar kunnen ook online of in een andere digitale vorm worden aangeboden. Dat
biedt kansen. Bijvoorbeeld wanneer docent en student niet op dezelfde locatie kunnen
zijn, of wanneer de student profiteert van afgezonderd leren.
Ook in het VO vraagt men zich af of 28 klassikale lessen per week wel de meest optimale vorm is. Maar daar is men nog niet zover dat er gekozen zal worden voor minder fysieke lessen.
Al met al bieden de ervaringen met afstandsonderwijs en het gebruik maken van e-learning ruime kansen om meer maatwerk aan te bieden en wellicht meer te differentiëren zodat het onderwijs meer gepersonaliseerd wordt.
Dan rest mij nu enkel de vraag: Wat heb jij geleerd van afstandsonderwijs?
